در جهان سالانه افزون بر ۱۵۰ میلیارد متر مکعب گاز تحت عنوان فلرینگ (یا سوزاندن گازها توسط مشعل) به مواد آلاینده تبدیل میشود که بر اساس آمارهای بانک جهانی این رقم چیزی معادل یک سوم مصرف گاز کل اروپا است. از کل حجم گازهای آلاینده، ۷۵ درصد آن متعلق به ۱۰ کشور است که ایران هم جزء آنها محسوب می شود. این موضوع مهم و این شرایط از دید مجامع بین‌المللی حامی محیط زیست مخفی نمانده و مطابق با پروتکل کیوتو (Kyoto) که یکی از اسناد الحاقی کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره تغییر آب و هوا به حساب می‌آید، کشورهایی که در جهت رفع آلایندگی‌های صنایع خود اقدام پیشگیرانه نداشته باشند، جریمه خواهند شد.
کریم زبیدی؛ مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران در این رابطه می گوید: هم اکنون حجم قابل توجهی گاز در روز فلر می شود که مربوط به شرکت های مختلف تولیدی شرکت ملی نفت ایران است؛ البته این موضوع به این معنی نیست که کل این حجم از گاز در حال حاضر به فلر می رود.
زبیدی با اشاره به موکدات وزیر نفت در مورد پیگیری پروژه های مربوط به گازهای مشعل می گوید: هم اکنون برای جلوگیری از سوزندان این گازها، سناریوهای مختلفی تعریف شده است. بخشی از این گازها ( از مجموع ۲۵.۷۹ میلیون متر مکعب در روز) قرار است که به کارخانه های ان جی ال ۳۱۰۰، ان جی ال ۳۲۰۰ و ان جی ال خارگ برود. در این راستا تعیین تکلیف قراردادهای سایر ان جی ال ها نیز در دست اقدام و بررسی است که بخشی از این گازها هم در نهایت به این کارخانه ها می رود.
زبیدی همچنین از تعریف پروژه های نوفلرینگ در شرکت های مختلف تولیدی خبر می دهد و می گوید: هم اکنون برای ۱۱.۹۱ میلیون متر مکعب از گازهایی که در حال فلر هستند پروژه تعریف شده است. با راه اندازی این پروژه ها تقریبا تمامی گازهای مشعل جمع آوری خواهد شد. در شرایط حاضر کاملا مشخص است که هر شرکت به چه میزان گاز فلر می کند، چه برنامه ای دارد و چه پروژه هایی در راستای جلوگیری از سوزاندن این گازها تعریف کرده است. همه چیز در این حوزه کاملا روشن و واضح است.
وی ادامه می دهد: البته برای بخشی از این گازها، هنوز پروژه ای تعریف نشده که مدیریت برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران در حال یافتن راه حل و روش مناسب برای جمع آوری آنهاست.
گازهای فلر صفر نمی شود
به گفته زبیدی، جلوگیری از سوزندان حدود ۴ تا ۵ میلیون متر مکعب گاز در روز در کل کشور به دلیل مشکلات عملیاتی و حسب شرایط خاص، اجتناب ناپذیر است. به عنوان مثال ممکن است یکی از سکوهای پارس جنوبی دچار مشکل فنی شود که در این راستا برای جلوگیری از ایجاد حادثه، گاز معمولا فلر می شود.
وی از پیگیری جدی پروژه های مربوط به احداث واحدهای ان جی ال خبر می دهد و می گوید: در این مدت اقدام های نسبتا خوبی انجام شده و روند اجرای پروژه ها با جدیت دنبال می شود.
زبیدی ادامه می دهد: پروژه ان جی ۳۱۰۰ در غرب کشور از سوی شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت وابسته به صندوق های بازنشستگی در دست احداث است. ان جی ال ۳۲۰۰ در غرب کارون هم که توسط مشارکتی از قرارگاه خاتم الانبیا و پتروشیمی در حال انجام است.
ان.جی.ال ۳۱۰۰ با هدف جمع آوری گازهای همراه میدان های غرب کشور (مناطق دهلران، چشمه خوش، پایدار، پایدار غرب، دالپری و نفت شهر) به ظرفیت ۲۷۰ میلیون فوت مکعب گاز در روز در دستور کار است. این گازهای همراه، خوراک کارخانجات پتروشیمی مناطق اقتصادی ماهشهر، امیرکبیر، بوعلی و دهلران (۴۶ هزار بشکه در روز) را تامین می کند.
ان جی ال۳۲۰۰ نیز به منظور جمع آوری ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز گازهای همراه میدان های آزدگان شمالی و جنوبی، فاز اول و دوم میدان یادآوران، جفیر، دارخوین و یاران شمالی و جنوبی با سرمایه گذاری ۱.۵ میلیارد دلار توسط کنسرسیوم قرارگاه خاتم و پتروشیمی بندر امام (ره) در حال ساخت است.
زبیدی در مورد پیشرفت پروژه ان جی ال خارگ می گوید: این پروژه که پیش تر با هدف جمع آوری حدود ۶۰۰ میلیون فوت مکعب گازهای همراه میدان های دریایی منطقه خارگ (درود، ابوذر، فروزان) در دست اجرا بوده است اما به دلیل کمبود گازهای پیش بینی شده هم اکنون برنامه انجام کار تغییر کرده و قرار شده روزانه ۳۰۰ میلیون فوت مکعب گاز جمع آوری شود. این پروژه هم اکنون آماده برگزاری مناقصه است.
گفتنی است در پروژه NGL خارگ، شبکه مربوط به جمع آوری گازهای همراه نفت و تاسیسات مربوط به تقویت فشار گاز نصب شده است و هم اکنون احداث کارخانجات در دست اقدام است.
سرنوشت کارخانه های ان جی ال
به گفته مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران، در مورد توسعه پروژه های مربوط به ساخت کارخانجات ان جی ال مثل ان جی ال ۲۳۰۰ (در مورد این پروژه مذاکرات با پتروشیمی امیرکبیر در حال نهایی شدن است)، مذاکرات لازم انجام شده و در حال نهایی شدن است.
بر اساس این گزارش، با توجه به اینکه احداث و توسعه مجتمع های NGL افزون بر جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه، تأمین منافع ملی، حفظ و صیانت از محیط زیست، بازده اقتصادی بالایی برای سرمایه گذاران و درآمد مناسبی برای شرکت ملی نفت ایران به همراه خواهد داشت، سرعت بخشی به روند اجرای آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در مجموع هم اکنون کارخانجات ان.جی.ال ۱۰۰، ۲۰۰،۳۰۰،۴۰۰، A۴۰۰، ۵۰۰، ۶۰۰ به ترتیب ۱۶۰، ۱۶۰، ۲۰۰، ۵۵۰، ۱۶۰، ۱۶۰ و ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز ظرفیت خوراک گازهای همراه را دارند. ان.جی.ال ۷۰۰ و ۸۰۰ در مجموع نیز دارای ظرفیت خوراک ۴۳۰ میلیون فوت مکعبی گاز در روز هستند. ان.جی.ال ۹۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰، ۱۳۰۰، ۱۵۰۰ و ۱۶۰۰ نیز به ترتیب دارای ظرفیت خوراک و فرآورش ۱۴۶۵، ۱۴۶۵، ۲۶۰، ۱۸۶، ۲۸۰ و ۶۰۰ میلیون فوت مکعبی در روز هستند.
ان.جی.ال جزیره سیری نیز ظرفیت جمع آوری ۱۴۰ میلیون فوت مکعب در روز را دارد، این کارخانه با سرمایه گذاری حدود ۵۰۰ میلیون دلار از سال ۱۳۹۲ در مدار تولید و بهره برداری قرار گرفته است. محصولات کارخانه ان.جی.ال سیری شامل پروپان، بوتان، پنتان، مایعات گازی، میعانات گازی و گاز خشک سبک مشتمل بر متان و اتان است.
بر اساس این گزارش، سابقه اجرای طرح جمع آوری گازهای همراه میدان های نفتی در شرکت ملی نفت ایران به سال ۱۳۴۹ همزمان با تاسیس شرکت ملی گاز ایران برمی گردد. حتی می توان دلیل اولیه ایجاد شرکت ملی گاز ایران را جمع آوری گازهای همراهی دانست که در میدان های تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب سوزانده می شد.
در دهه ۵۰ به دلیل عدم بهره برداری از میدان های مستقل گازی، گازهای همراه پس از جمع آوری و فرآورش به خط لوله اول سراسری (به طول ۱۱۰۰ کیلومتر) به منظور گاز رسانی شهری و نیروگاهی (بخش هایی از شیراز و تهران) تزریق و بخش عمده ای از آن نیز به شوروی سابق صادر می شد.
همچنین گازهای همراه جمع آوری شده از میدان های نفتی اهواز، آغاجاری و مارون پس از فرآورش در پالایشگاه گازی بید بلند از طریق خط لوله اول سراسری گاز و ایستگاه های تقویت فشار بین راهی به مصارف داخلی کشور و صادرات اختصاص یافته بود.
بهره برداری از طرح آماک
جمع آوری و تبدیل گاز همراه نفت می تواند هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست محیطی فواید فراوانی داشته باشد که در این راستا شرکت ملی نفت ایران برای جلوگیری از سوزاندن گازهای ترش همراه نفت و آلودگی محیط زیست، تأمین کمبود خوراک کارخانه های پتروشیمی، تولید عمده گاز سبک برای مصارف صنعتی و خانگی و سرانجام استفاده بهینه از این گازها، طرح جمع آوری گازهای همراه نفت لایه بنگستان (آماک) مخازن نفت اهواز، آبتیمور، منصوری، کوپال و مارون را در اولویت طرح های خود قرار داد که متاسفانه به دلایل مختلف از جمله بروز جنگ تحمیلی و بروز مشکلات ارزی، به تعویق افتاد.
پیش از اجرایی شدن طرح آماک، مجموع گازهای ترش آلاینده همراه نفت لایه بنگستان به میزان ۲۴۱ میلیون فوت مکعب در روز، در مشعل های واحدهای بهره برداری سوخته و باعث انتشار روزانه حدود ۹ هزار تن مواد آلاینده در محیط زیست می شد. در مقطع عملیات راه اندازی فاز نخست این پروژه زیست محیطی، ابتدا ۴ ایستگاه فشارافزایی اهواز ۳،۲،۱، منصوری و پالایشگاه شیرین سازی در سال ۱۳۸۴ و متعاقب آن ایستگاه های کوپال و مارون در سال ۸۶ و در نهایت ایستگاه آب تیمور در سال ۱۳۸۸ با موفقیت راه اندازی و تحویل بهره بردار شد.
با تکمیل فاز نخست طرح آماک، فاز اقتصادی طرح شامل ۱۷ ایستگاه فشار افزایی و نم زدایی گاز ترش، یک پالایشگاه شیرین سازی گاز و میعانات گاز ترش، احداث ۲۸۰ کیلومتر خطوط لوله جریانی، احداث ۹۵ کیلومتر خطوط انتقال نیرو و توسعه چندین پست برق محقق شد. بعد از راه اندازی آخرین ایستگاه فشار افزایی در سال ۱۳۸۸ و نیز راه اندازی کارخانه شیرین سازی گازهای اسیدی در سال جاری، روزانه به میزان ۲۸ هزار بشکه در روز به ارزش یک میلیون و ۶۸۰ هزار دلار NGL از کارخانجات گاز و گاز مایع درآمد زایی داشته و ۱۸۲ میلیون فوت مکعب در روز به ارزش ۷۸۰ هزار دلار گاز شیرین به شرکت گاز تحویل می شود. بنابراین ارزش گاز و میعانات گازی بازیافت شده از این طرح روزانه افزون بر ۲ میلیون و ۴۶۰ هزار دلار خواهد بود.
فاز دوم طرح آماک یا فاز زیست محیطی طرح، شامل ۹۶ کیلومتر خط لوله ۱۲ اینچ انتقال گاز اسیدی و ایستگاه تقویت فشار و نم زدایی گاز اسیدی و سامانه های فرآیندی و ایمنی جانبی است. در فاز دوم این طرح از سوختن روزانه حدود ۱۴ میلیون فوت مکعب گاز اسیدی در مشعل موقت پالایشگاه جلوگیری شده و گاز اسیدی استحصالی از فاز ۲ (به میزان حداکثر ۱۸ میلیون فوت مکعب در روز) به طور مستقیم به پتروشیمی رازی ارسال می شود.
کاربردهای گاز فلر
بعد از جمع‌آوری و بازیافت گازهای آلاینده می توان از آنها به عنوان سوخت در شبکه سوخت همان پالایشگاه (مانند بویلرها و کوره‌ها) استفاده کرد. برگرداندن گاز بازیافت شده به چرخه پالایش گاز در پالایشگاه، تزریق به خطوط سراسری گاز (پس از شیرین‌سازی)، تزریق به مخازن نفت از طریق خط لوله ۵۶ اینچ موجود بین عسلویه تا آغاجاری، به منظور افزایش ظرفیت تولید نفت، تولید انرژی الکتریکی، فرآوری و تبدیل گاز به مایع از جمله GTL، LNG و LPG که انتخاب و تولید فرآورده به ترکیبات گاز آلاینده و بازار هدف مربوط میشود، فرآوری گاز و تبدیل به خوراک پتروشیمی‌ها، از دیگر موارد کاربرد گازهای فلر محسوب می شود.
قبل از انجام هر اقدام در زمینه، گازهای فلر که دارای ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی متغیری است باید بازیافت شده تا بتواند قابل استفاده باشد. از این رو یکی از بزرگ‌ترین اقدامات اولیه‌ای که طرح جامع توسعه پایدار باید انجام دهد، اهتمام در جمع‌آوری و بازیافت این گازها، مطالعات اولیه در خصوص ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میزان این گازها، آگاهی از بازار هدف و آشنایی با زیرساخت‌های انتقال اشکال مختلف انرژی در منطقه است که این امر می‌تواند در انتخاب نوع مصرف گازهای بازیافت نقش مهمی داشته باشد.
کاهش آلایندگی در پارس جنوبی
"طرح جامع توسعه پایدار" واحدی است که با حکم وزیر نفت و بخشنامه وزارتی موظف به ساماندهی و مدیریت یک‌پارچه تمامی پالایشگاه‌ها و تأسیسات پارس جنوبی و اجرای طرح مهار و پالایش تمام آلاینده‌های پارس جنوبی اعم از نفت، گاز و پتروشیمی است. این طرح توانسته با همکاری مدیران شرکت ملی گاز و شرکت ملی صنایع پتروشیمی گام‌های اولیه را در سه بخش مدیریت پالایش و مصرف گازهای آلاینده، مدیریت مایعات آلاینده (از جمله DSO) و مدیریت جامدات آلاینده (به ویژه گوگرد) و جلوگیری از انتشار آن در فضا بردارد.
در این راستا می توان به اجرای پروژه بازیافت و مصرف گاز فلر پالایشگاه دوم فاز ۲ و ۳ پارس جنوبی اشاره کرد. تفاهمنامه اجرای این پروژه نیمه شهریورماه امسال (۱۳۹۶) میان شرکت ملی نفت ایران و شرکت فرانسوی SOFREGAZ و شرکت ایرانی صنعت سازه ثمین امضا شد. موافقت اجرای این پروژه و تخصیص اعتبار آن با ارائه مستندات لازم از طرف طرح جامع توسعه پایدار پارس جنوبی و پس از چندین مرحله و بحث های اغنایی انجام و سوی وزیر نفت تصویب شد.
پروژه بازیافت و مصرف گاز فلر پالایشگاه دوم پارس جنوبی قابل تعمیم به سایر پالایشگاه ها و پتروشیمی های منطقه و حتی سایر مناطق عملیاتی صنعت نفت است ضمن اینکه انتقال تکنولوژی نیز با هماهنگی مراکز معتبر کشور انجام می شود.
از اهم دستاوردهای این قرارداد می توان به جلوگیری از هدر رفت ثروت ملی با بازیافت روزانه ۴۵۰ هزار مترمکعب گاز فلر که ۸۵ درصد آن گاز متان و مابقی ترکیبات هیدروکربوری ارزشمند است که قابلیت برگشت به چرخه تولید دارد، اشاره کرد. جلوگیری از انتشار سالانه ۵۰۰ هزار تن گاز دی اکسید کربن، قابلیت تعمیم و استفاده از تجارب و تکنولوژی این پروژه در سایر فازهای پارس جنوبی، قابلیت جمع آوری و تزریق گاز فلر به مخازن نفت و گاز جهت افزایش برداشت و حفاظت از محیط زیست و بهبود نسبی کیفیت هوا به منظور پیشگیری و تامین شرایط سلامت مردم و کارکنان شاغل در منطقه نیز از دیگر دستاوردهای اجرای پروژه نوفلرینگ پالایشگاه دوم پارس جنوبی به شمار می رود.
خاموشی فلرهای پارس جنوبی
شرکت ملی نفت ایران طی ۱۰ سال اخیر در راستای کاهش فلرینگ پارس جنوبی تلاش های بسیاری کرده است که به عنوان نمونه عملی می توان به کاهش فلرینگ پالایشگاه های اول تا پنجم پارس جنوبی۹۵، از ۲ هزار و ۹۰۰ میلیون مترمکعب به ۴۰۰ میلیون متر مکعب طی سال های ۸۷ تا ۹۵ اشاره کرد. به تازگی نیز در اقدامی مناسب یکی از فلرهای پالایشگاه اول پارس جنوبی خاموش شد اما این کافی نیست و باید این روند ادامه یابد تا روزی که همه فلرهای پارس جنوبی خاموش شوند که بر اساس وعده مدیران مجتمع گاز پارس جنوبی پایان سال ۹۸ زمان تحقق این مهم تعیین شده است.
با خاموشی همه فلرهای پنج پالایشگاه مجتمع پارس جنوبی تا پایان سال ۹۸ سالانه ۴۰۰ میلیون متر مکعب گاز به تولید کشور افزوده میشود که با نرخ گاز ۲۰ سنتی مبلغ این افزایش تولید برابر ۸۰ میلیون دلار خواهد بود. این میزان در مورد پروژه زیرو فلرینگ فازهای ۲ و ۳ پارس جنوبی نیز که به زودی مراحل اجرایی خود را آغاز خواهد کرد با توجه به حداقل میزان فلرینگ این پالایشگاه در سال که ۱۲۰ میلیون متر مکعب است، ارزشی معادل حداقل ۲۴ میلیون دلار خواهد داشت.
فروش گازهای همراه
شرکت ملی نفت ایران به منظور جلوگیری از سوختن گازهای مشعل و با هدف ایجاد ارزش افزوده از این منابع و در راستای کاهش آلودگی محیط زیستی ناشی از سوختن این گازها، برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت کشورمان، در آبان ماه ۱۳۹۳ اقدام به فراخوان عمومی جهت مزایده گازهای مشعل مربوط به ۶۳ نقطه عملیاتی پراکنده در گستره وسیعی از دریا و خشکی به ظرفیت کل حدود ۲۱ میلیون متر مکعب (معادل ۷۴۲ میلیون فوت مکعب در روز) کرد.
فرآیند دریافت درخواست ها، ارزیابی مدارک، مستندات و پیشنهادهای واصله از آذر ماه ۹۳ آغاز و پس از دو بار تمدید، در خردادماه ۱۳۹۴ به اتمام رسید. در این مناقصه ۲۴ شرکت اقدام به دریافت اطلاعات و آنالیز گاز و بازدید از تاسیسات داشتند، و در نهایت ۹ شرکت پیشنهادهای خود را جهت خرید گازهای مشعل مربوط به ۷ نقطه عملیاتی ارائه کردند که سرانجام قرارداد فروش گازهای مشعل با سه شرکت نهایی شد.
بر همین اساس تاکنون ۶.۶۸ میلیون مترمکعب در روز (معادل ۲۳۶ فوت مکعب در روز ) از گازهای مشعل از طریق مزایده به فروش رفته است. بخشی از حجم گازهای مشعل نیز به دلیل تکمیل شدن زیرساخت های مربوط به سایر طرحهای جمع آوری و بازیافت گازهای مشعل خارج از این مزایده تعیین تکلیف شده اند. در مجموع بیش از ۴۰ درصد از حجم گازهای مشعل موجود تعیین تکلیف شده است.
چنانچه طرح های NGL خارگ ، ۳۲۰۰ و ۳۱۰۰ که در حال حاضر در مرحله جذب سرمایه گذار هستند تکمیل و راه اندازی شوند از تقریبا تمام گازهای مشعل شرکت ملی نفت ایران استفاده خواهد شد و این امکان وجود دارد گازهایی به اندازه حدودا یک فاز پارس جنوبی به جای سوختن برای کشور ارزش افزوده و اشتغال به همراه داشته باشد.
گفتنی است، یکی از موانع تعیین تکلیف و جذب سرمایه گذار برای گازهای مشعل مناطق خشکی دور از ساحل که برای استفاده بهینه در صنعت نفت به فروش می رسد، قیمت های یارانه ای برق در کشور و عدم امکان صادرات برق برای سرمایه گذاران گازهای مشعل است که باید با همکاری وزارت نیرو با ایجاد ساز و کارهای مناسب در قیمت گذاری و خرید برق تولیدی برای آن اندیشیده شود.
و اما.
همانطور که اشاره شد، با توجه به ارزش بالای اقتصادی گازهای مشعل و منافع غیرمستقیمی که از جمع‌آوری آنها حاصل میشود، کشورهای مختلف جهان در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده و توانسته‌اند تا حدود زیادی از حجم گازهای مشعل خود بکاهند. کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر امارات، کویت و عربستان از جمله این کشورها هستند که به‌واسطه سرمایه‌گذاری‌های زیاد در این زمینه، بخش زیادی از سکوهای مشعل خود را در میادین نفتی خاموش کرده‌اند. ایران نیز در زمینه اقداماتی انجام داده که به همه آنها اشاره شد. در مجموع با توجه به اینکه جمع‌آوری گازهای مشعل ضمن منافع مستقیم اقتصادی دارای منافع غیرمستقیم زیادی همچون کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی است و در برنامه ششم توسعه نیز تاکیدات ویژه‌ای به جمع‌آوری این گازها صورت گرفته، وزارت نفت باید با جدیت و سرعت بیشتری در این مسیر گام بردارد. برای موفقیت بیشتر این طرح‌ها لازم است که ریسک‌های سرمایه‌گذاری در این زمینه کاهش یابد و قیمت‌گذاری محصولاتی که قرار است از گازهای مشعل جمع‌آوری شده، تولید شود به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار را برای ورود به این حوزه ترغیب کند. ضمن آنکه استفاده از ظرفیت‌ها و توان شرکت‌های خارجی در فضای پسابرجام، یکی دیگر از گزینه‌هایی است که می‌تواند برای کاهش گازهای مشعل در میادین کشور مورد استفاده قرار گیرد.
درباره این سایت